Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Nowy Sączu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 listopada 2014 r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział III Cywilny Odwoławczy w składzie

następującym:

Przewodniczący:	SSO Zofia Klisiewicz SSO Agnieszka Skrzekut (sprawozdawca) SSO Tomasz Białka
Protokolant:	staż. Kinga Burny

po rozpoznaniu w dniu 12 listopada 2014 r. w Nowym Sączu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. K. (1)

przeciwko R. O., A. K. (2), J. K. (1), M. K., J. G., S. K., J. K. (2), H. B., B. O., H. K.

o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji pozwanego R. O.

od wyroku Sądu Rejonowego w Nowym Sączu

z dnia 27 maja 2014 r., sygn. akt I C 2556/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego R. O. na rzecz powódki kwotę 300 zł (trzysta złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III Ca 544/14

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 maja 2014 r. Sąd Rejonowy w Nowym Sączu uzgodnił treść księgi wieczystej nr (...)obejmującej dz. ewid. nr (...)położoną w N.w ten sposób, że w dziale II nakazał wykreślić prawo własności R. O.w udziale wynoszącym 30/80 części i w to miejsce nakazał wpisać współwłasność: A. K. (1), J. G., A. K. (2), H. B., B. O., J. K. (2), H. K., M. K., S. K., J. K. (1)po 3/80 części (pkt I). Nie obciążył pozwanych kosztami procesu (pkt II).

Sąd Rejonowy ustalił m.in., że w dniu 2 kwietnia 1945r. J. K. (3)i A. K. (3)zawarli związek małżeński. W dniu 16 grudnia 1946r. został wydany dokument nadania ziemi na parcele (...)i (...)położone w N.stwierdzający nabycie własności nieruchomości w wykonaniu dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej na rzecz J. K. (3). Parcele te utworzyły dz. ewid. nr(...), która następnie uległa podziałowi na działki od nr (...)do nr (...).

A. K. (3) zmarła w dniu 5 czerwca 1999r. a spadek po niej na podstawie postanowienia z dnia 2 listopada 2007r., sygn. akt I Ns 1095/07 nabyli mąż J. K. (3) w 10/40 częściach oraz dzieci J. K. (1), S. K., M. K., H. K., J. K. (2), B. O., H. B., A. K. (2), J. G., A. K. (1) po 3/40 części.

J. K. (3)i A. K. (3)byli zgodnym małżeństwem, decyzje podejmowali wspólnie, również te odnośnie majątku. Razem zdecydowali, że dz. ewid. nr (...)podzielą na 11 części, dziesięć z nich darują każdemu z dziesięciorga dzieci a sobie pozostawią dz. ewid. nr (...) zabudowaną domem mieszkalnym. Małżeństwo postanowiło też, że tę ostatnią działkę przepiszą temu z członków rodziny, który zamieszka z nimi i podejmie się opieki na starość.

Jakkolwiek tytuł własności wskazywał, że działka jest własnością tylko J. K. (3)to zarówno on sam, jego żona i dzieci uważali, że nieruchomość jest majątkiem wspólnym. W związku z treścią wpisu prawa własności w księdze wieczystej i tytułem własności to J. K. (3)składał podpisy pod wszelkimi wnioskami i dokumentami urzędowymi. Niemniej jednak to obydwoje małżonkowie dokonywali darowizny poszczególnych części dz. ewid. nr (...)na rzecz swoich dzieci. W jednym z aktów notarialnych znajduje się ich oświadczenie, że nieruchomość pomimo wpisu własności na rzecz wyłącznie J. K. (3)stanowi majątek dorobkowy obydwojga małżonków.

J. K. (3)ma obecnie 91 lat, jest osobą niesamodzielną, wymaga całodobowej opieki. Wobec tego, że żadne z dzieci nie wyrażało gotowości przeprowadzenia się na stale do ojca, lub też on sam nie na każdą osobę się zgadzał, siostry B. O., H. B.i J. G.zdecydowały aby zaproponować wnukowi J. K. (3)a synowi B. O.podjęcie się opieki nad dziadkiem w zamian za przepisanie ostatniej z działek. Przedstawioną propozycję darowizny na rzecz wnuka w zamian za opiekę J. K. (3)zaakceptował. Umową darowizny i ustanowienia nieodpłatnej służebności osobistej z dnia 15 czerwca 2012r., Rep A Nr (...) J. K. (3)darował R. O.m.in. nieruchomość obj. KW (...)składającą się z dz. ewid. nr (...)położonej w N.. W zamian za powyższe obdarowany ustanowił na rzecz darczyńcy nieodpłatną, dożywotnią służebność osobistą polegającą na prawie mieszkania w całym budynku położonym pod nr (...) wraz z prawem użytkowania kuchni, łazienki i innych części wspólnych oraz tzw. „ obejścia”.

W takim stanie faktycznym Sąd uznał powództwo za uzasadnione. W ocenie Sądu, w małżeństwie J. i A. K. (3) od dnia 1 października 1947 r. na mocy art. XI dekretu z dnia 29 maja 1946 r. uchylającego § 1217-1247 i 1255-1262 kodeksu cywilnego austriackiego od dnia 1 października 1947 r. obowiązywał ustawowy ustrój małżeński. Rzeczywisty stan prawny nieruchomości objętej księgą wieczystą nie odpowiadał zatem stanowi ujawnionemu w księdze wieczystej, albowiem nie ujawniał własności A. K. (3). Powołał się Sąd na przepis art. XVIII przepisów wprowadzających kodeks rodzinny stanowiący, że jeżeli w chwili wejścia w życie kodeksu rodzinnego stosunki majątkowe małżonków podlegały ustrojowi ustawowemu, przewidzianemu w prawie małżeńskim majątkowym, przepisy kodeksu rodzinnego o wspólności ustawowej stosuje się do istniejącego jeszcze majątku dorobkowego małżonków bez względu na czas jego nabycia. Wskazał, że „istniejący jeszcze majątek dorobkowy małżonków” zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2004 r., sygn. III CK 164/03 należy rozumieć jako istniejący jeszcze majątek bez względu na czas jego nabycia.

Zdaniem Sądu, pozwanego R. O. nie mogła chronić rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, albowiem rozporządzenia J. K. (3) na jego rzecz było nieodpłatne.

Wskazał Sąd nadto, że zastosowania w niniejszej sprawie nie znajduje przepis art. 5 kc, albowiem roszczenie, z jakim wystąpiła powódka jest rodzajem żądania o ustalenie prawa i doprowadzenie do zgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co stanowi cel nadrzędny i realizuje interes publiczny wynikający z funkcji ksiąg wieczystych. Ponadto jego zdaniem nie jest oczywistym aby powództwo naruszało zasady współżycia społecznego. Choć pozwany podjął się trudnej opieki nad dziadkiem, to nie można powódce odmówić prawa do decydowania o przynależnej jej po matce części majątku.

O kosztach orzekł Sąd na zasadzie art. 102 kpc.

Wyrok ten pozwany zaskarżył w całości apelacją.

Zarzucił:

- naruszenie art. 379 pkt 5 kpc w zw. z art. 65 kpc przez pozbawienie J. K. (3) możliwości obrony jego praw wskutek pozbawienia go charakteru strony postępowania mimo, że jako spadkobierca zmarłej żony, zgodnie z treścią postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Sączu z dnia 2 listopada 2007 r., sygn. akt I Ns 1095/07 posiadał on prawa do udziału w masie spadkowej po zmarłej;

- naruszenie art. 233 § 1 kpc przez pominięcie istotnych elementów zeznań świadka J. K. (3)i dokonaniu błędnych ustaleń jakoby świadek traktował nieruchomość stanowiącą dz. ewid. nr (...)jako wspólną małżeńską własność; przez uznanie zeznań tego świadka za spójne z zeznaniami stron postępowania w zakresie praw do nieruchomości gruntowej, podczas gdy zeznania te były zgodne jedynie z zeznaniami stron S. K., J. K. (1), B. O.i M. K., a sprzeczne z zeznaniami powódki i pozostałych pozwanych; przez błędną ocenę zeznań S. K., J. K. (1), B. O., polegającą na przyjęciu, że pozwani ci uznawali nieruchomość stanowiącą dz. ewid. nr (...)jako wspólną małżeńską własność J.i A. K. (3), a które to uchybienia prowadziły do błędnego ustalenia, że sporna nieruchomość należała do majątku dorobkowego małżonków;

- naruszenie art. 140 kc przez przyjęcie, że działania podejmowane przez A. K. (3)względem nieruchomości stanowiącej dz. ewid. nr (...)stanowiły przejaw wykonywania przez nią prawa wspólnej, małżeńskiej własności nieruchomości, podczas gdy działania te miały wyłącznie charakter czynności faktycznych i wykonawczych w odniesieniu do nieruchomości należącej do majątku odrębnego jej męża i podejmowane były w celu realizacji rozporządzeń prawem własności, decydowanych przez J. K. (3), po wcześniejszych konsultacjach z małżonką;

- naruszenie art. XVIII ustawy z dnia 27 czerwca 1950 r. Przepisy wprowadzające kodeks rodzinny w zw. z art. 16 ust. 1 oraz 17 § 1 Dekretu z dnia 29 maja 1946 r. Prawo Małżeńskie Majątkowe w zw. z art. X i XI Dekretu z dnia 29 maja 1946r. Przepisy wprowadzające prawo małżeńskie majątkowe przez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie nieruchomości stanowiącej dz. ewid. nr (...) za majątek dorobkowy małżonków, podczas gdy zgodnie z tymi przepisami nieruchomość ta powinna być traktowana jako majątek osobisty J. K. (3);

- naruszenie art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez przyjęcie, że występuje niezgodność między rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości a stanem ujawnionym w księdze wieczystej.

W oparciu o powyższe zarzuty apelujący domagali się uchylenia zaskarżonego wyroku ze zniesieniem prowadzonego postępowania z pominięciem udziału J. K. (3) w charakterze strony i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy, a na wypadek nieuwzględnienia zarzutu nieważności postępowania o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Wyrok Sądu Rejonowego jest prawidłowy a podniesione w apelacji zarzuty ocenić trzeba za chybione.

Na uwzględnienie nie zasługuje zarzut najdalej idący, tj. zarzut naruszenia art. 379 pkt 5 kpc, a którego to uwzględnienie musiałoby skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku. Wbrew temu, co kwestionował apelujący, prawidłowo Sąd Rejonowy nie wezwał do udziału w niniejszej sprawie J. K. (3) w charakterze strony lecz nadał mu status świadka postępowania.

Zgodnie z treścią art. 626 ² § 5 kpc wniosek o dokonanie wpisu może złożyć właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty, osoba na rzecz której wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej. W sprawach dotyczących obciążeń powstałych z mocy ustawy wniosek może złożyć uprawniony organ. Przepis ten wskazuje co prawda zakres legitymacji czynnej w sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, ale należy go odpowiednio stosować także celem wyznaczenia legitymacji biernej. W sytuacji, gdy osoby spełniające powyższe kryteria nie występują w sprawie w charakterze powodów lub pozwanych Sąd na zasadzie art. 195 § 1 kpc wezwie ich do udziału w sprawie, albowiem ich współuczestnictwo jest współuczestnictwem koniecznym w rozumieniu art. 72 § 2 kpc (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 grudnia 1988 r., sygn. III CRN 434/88). Zgodnie z tym przepisem prawidłowo Sąd Rejonowy wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanych spadkobierców A. K. (3), których udziały nie zostały ujawnione w księdze wieczystej. Jak zostało to już zaznaczone, zasadnie też Sąd J. K. (3)nadał status jedynie świadka postępowania. Bezspornym pozostaje, że zgodnie z wnioskiem wymieniony nie był osobą, na rzecz której miałby nastąpić wpis. Nie był on także żadną inną osobą wymienioną w powołanym przepisie wyznaczającym krąg osób legitymowanych w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Nie można bowiem podzielić zarzutu, w którym apelujący podnosi, że J. K. (3)powinien brać udział w niniejszym postępowaniu jako właściciel nieruchomości. Zważenia w tym miejscu wymaga, że kryterium niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym stanowi zawsze obecny stan prawny, a nie stan istniejący w przeszłości (orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 1997 r., sygn. II CKN 110/97). Apelujący na poparcie tego zarzutu bezskutecznie powoływał się zatem na to, że jako spadkobierca po A. K. (3)również posiadał prawa do udziału w masie spadkowej po zmarłej. Stwierdzenia wymaga, że apelujący swym udziałem spadkowym przysługującym mu po zmarłej rozporządził już w drodze umowy darowizny na rzecz R. O., jaka miała miejsce przed wniesieniem powództwa w niniejszej sprawie. Bezskutecznie natomiast apelujący podnosi, że powództwo to jako mające na celu podważenie tej umowy „wznawia” jego prawa do wpisu udziału w nieruchomości z tytułu spadkobrania po zmarłej. Należy podkreślić, iż zgodnie z treścią pozwu ważność przedmiotowej umowy darowizny była kwestionowana jedynie w części, a to w zakresie przenoszącym udziały spadkowe powódki i pozwanych - pozostałych spadkobierców. Nie kwestionowano jej natomiast w zakresie, w jakim J. K. (3)rozporządził w drodze tej umowy swoim udziałem w nieruchomości stanowiącej dz. ewid. nr (...) (1/2), jak i udziałem jaki przypadał mu w drodze spadkobrania po zmarłej A. K. (3).

Reasumując, w przedmiotowej sprawie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, legitymację posiadają jedynie osoby ujawnione w dziale II księgi wieczystej oraz osoby, na rzecz których - według żądania pozwu - uzgodnienie ma nastąpić. Skoro J. K. (3) powyższych kryteriów nie spełniał, brak jakichkolwiek podstaw prawnych aby przyjąć, iż winien brać udział w procesie w charakterze pozwanego, a w konsekwencji by miała mieć miejsce nieważność postępowania.

Jak zostało to już zaznaczone, chybione są także pozostałe zarzuty, na jakich opiera się apelacja.

Na uwzględnienie nie zasługuje w szczególności zarzut naruszenia art. 233 § 1 kpc. Wbrew temu co podnosi apelujący, Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej oceny dowodów i adekwatnych w stosunku do jej wyników ustaleń faktycznych. Ustalenia te Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne.

Zważenia wymaga, że ocena materiału dowodowego co do zasady należy do Sądu I instancji. Dla jej podważenia koniecznym jest wykazanie, że rozumowanie Sądu o faktach pozostaje w sprzeczności z zasadami logiki i doświadczenia życiowego. Apelujący tymczasem takiego rodzaju uchybień we wnioskowaniu Sądu nie wykazał. W swej argumentacji przedstawił jedynie własną wersję sprowadzającą się do twierdzenia, że wbrew temu, co przyjął Sąd Rejonowy, sporna nieruchomość stanowiła majątek odrębny J. K. (3). Podkreślenia wymaga, że apelujący stawiając taką tezę, odwołał się jedynie do osobowego materiału dowodowego, odnosząc się przy tym do niego w sposób wybiórczy. Nie wskazał przy tym konkretnych fragmentów zeznań, które mogłyby potwierdzać jego stanowisko. Stwierdzić tymczasem należy przykładowo, że B. O., która miała zdaniem apelującego potwierdzić jego wersję, choć podała, że gospodarstwo stanowiło własność ojca, to wywodziła, że rodzice wspólnie zarządzali całym gospodarstwem i podejmowali wspólne decyzje (k. 198/2). J. K. (1) zeznał zaś, że w jego ocenie „gospodarstwo było wspólną własnością taty i mamy” (k.200). Również świadek J. K. (3) złożył zeznania o podobnej w skutkach treści. Nie można zatem zgodzić się z apelującym, że zeznania te pozostają w sprzeczności z tym co przyjął Sąd Rejonowy. Zeznania pozwanego S. K. Sąd uznał natomiast za niewiarygodne wskazując, że są one sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Taka argumentacja Sądu również zasługuje na aprobatę.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że Sąd w ramach swych ustaleń bazował przede wszystkim na rzeczowym materiale dowodowym. Kwestionowanej oceny zeznań stron i świadka J. K. (3) dokonywał w jego kontekście. Takie wartościowanie Sądu nie może natomiast w okolicznościach niniejszej sprawy nasuwać uzasadnionych zastrzeżeń. Podkreślenia wymaga, że strony przesłuchiwane w sprawie nie potrafiły - jak się wydaje - odróżnić kwestii prawnych od kwestii faktycznych. Z jednej strony, jak się zdaje, miały świadomość, że sporna działka formalnie stanowiła własność ich ojca, a z drugiej strony wiedziały, że również ich matka brała udział w podejmowaniu w stosunku do niej konkretnych decyzji o charakterze właścicielskim. Nie można też pominąć faktu, że jako osoby spokrewnione z obu stronami, znające wewnętrzne stosunki rodzinne w jakimś stopniu były zainteresowane tym aby rozstrzygnięcie zapadło na korzyść jednej z nich. Ich zeznania nie mogą być zatem ocenione jako miarodajne. W takiej sytuacji Sąd Rejonowy prawidłowo swą uwagę skupił przede wszystkim na rzeczowym materiale dowodowym, który to stanowił obiektywne źródło zdarzeń w nim stwierdzonych. I tak, w szczególności na względzie trzeba tu mieć zalegające w aktach sprawy akty notarialne stwierdzające umowy darowizny z dnia 22 lipca 1994 r. (k. 16) oraz z dnia 17 listopada 1993 r. (k. 128). Uwagę zwraca, że w obu tych aktach, mających za przedmiot działki nabyte przez J. K. (3) dokumentem nadania ziemi z dnia 16 grudnia 1946 r., A. K. (3) występuje jako strona stawająca do umowy. Nie można natomiast uznać za wiarygodne twierdzeń J. K. (3), że takie jej uczestnictwo miało charakter jedynie towarzyski, czy kurtuazyjny. Zaakcentować bowiem trzeba, że w obu tych aktach zawarte jest wyraźne oświadczenie, że nieruchomości których one dotyczą stanowią majątek dorobkowy stron. W części rozporządzającej widnieje natomiast stwierdzenie, że aktu darowizny dokonują oboje małżonkowie. Z podanych wyżej przyczyn, odmiennej oceny niż dokonana przez Sąd Rejonowy, nie mogą wywołać powoływane przez apelującego zeznania świadka J. K. (3), czy też wskazywane przez niego zeznania pozwanych.

Zważenia wymaga że zgodnie z art. 80 § 2 i § 3 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie (Dz. U. 2014.993), przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Notariusz jest obowiązany udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej. Należy w związku z tym domniemywać, że również w niniejszym przypadku strony, składając w aktach notarialnych oświadczenia, o jakich mowa powyżej zostały poinformowane o skutkach do jakich one prowadzą. W takiej sytuacji stwierdzić trzeba, że gdyby obecność A. K. (3) przy tych aktach miała wyłącznie grzecznościowy charakter to z pewnością nie zamieszczono by w nich oświadczeń o podanej treści.

Na uwzględnienie nie zasługują także zarzuty naruszenia prawa materialnego. Za bezzasadny ocenić trzeba w szczególności zarzut naruszenia art. XVIII ustawy z dnia 27 czerwca 1950 r. Przepisy wprowadzające kodeks rodzinny w zw. z art. 16 ust. 1 i art. 17 ust. 1 Dekretu z dnia 29 maja 1946 r. Prawo Małżeńskie Majątkowe w zw. z art. X i XI dekretu z dnia 29.05.1946 r. Przepisy wprowadzające prawo małżeńskie majątkowe. Apelujący na poparcie tego zarzutu wskazywał, że nabycie spornej działki miało miejsce w dniu 16 grudnia 1946 r., a ustrój ustawowy powstał między małżonkami dopiero po dniu 1 października 1947 r. Jak wskazał natomiast prawidłowo Sąd Rejonowy, powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone postanowieniu z dnia 27 października 2004 r., sygn. III CK 164/03, okoliczność daty nabycia nieruchomości nie miała żadnego znaczenia. Także nieruchomość nabyta przed 1 października 1947 r., w sytuacji gdy nie zawarto małżeńskiej umowy majątkowej, wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków. Pogląd ten znajduje oparcie w treści art. XVIII oraz V § 1 ustawy Przepisy wprowadzające kodeks rodzinny. Stanowisko to Sąd Najwyższy wyraził w sposób ogólny, oderwany od konkretnych okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy, co pozwala obalić zarzut, że nie może ono znaleźć zastosowania w okolicznościach niniejszej sprawy. Stanowisko Sądu Najwyższego w powyższym przedmiocie nie było zresztą odosobnione. Podobny pogląd został wyrażony w uchwale SN z dnia 13.11.1962 r. III CO 2/62, OSN 1963 nr 10, poz. 217 oraz w uchwale SN w składzie całej Izby Cywilnej z dnia 27.06.1955r. I CO 25/55, OSNCK 1955 nr 4 poz. 67.

Zarzut naruszenia art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w związku z powyższym ocenić trzeba jako bezprzedmiotowy.

Bezzasadny wreszcie okazał się zarzut naruszenia art. 140 kc, który to opierał się na subiektywnej ocenie apelującego co do działań i świadomości A. K. (3) w stosunku do spornej nieruchomości.

Z powyższych przyczyn apelacja jako pozbawiona uzasadnionych podstaw podlegała oddaleniu, o czym orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na zasadzie art. 98 §1 kc w zw. z § 8 pkt 8 w zw. z § 6 pkt 4 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2002 r., nr 163, poz. 1348). Apelujący znał już stanowisko Sądu Rejonowego w niniejszej sprawie oraz argumentację przytoczoną na jej uzasadnienie. Wnosząc apelację powinien zatem liczyć się z ryzykiem poniesienia kosztów z tym związanych. Nie znajduje zatem tu zastosowania, jak przed Sądem I instancji, zasada zniesienia kosztów postępowania wyrażona w art. 102 kpc.

(...)

(...)